Το Κ.Ι.Α.Καλαμάτας συμμετέχει στο διεθνές συνέδριο με θέμα «Η Ενεργή Συμμετοχή ως Μέσο Ανάπτυξης μιας Κοινωνίας» , που διοργανώνει το Κ.Α.ΝΕ. στο πλαίσιο του δικτύου ALTIUS,στην Καλαμάτα,στο αμφιθέατρο του Εργατικού Κέντρου,στις 18-19-20/3/2016.
Η εισήγηση του προέδρου του Σ.Φ.Δ.Ι.Κ.ΑΛ.Καλαμάτας Μιχάλη Μπορνόβα:
Κοινωνικό Ιατρείο και ενεργή πολιτειότητα.
Καλησπέρα σας.
Πρώτα πρώτα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές,την Αλτιους και το Κ.Α.ΝΕ. ,
για την πρόσκληση και για την ευκαιρία που μας δίνεται να εκθέσουμε τις απόψεις μας.
«Τῆς ἀρετῆς, εἰ μέλεις πόλις εἶναι, οὐδένα δεῖ ἰδιωτεύειν»
(Πλάτων,ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ 327a)
«τόν τε μηδὲν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ᾿ ἀχρεῖον νομίζομεν».
Θουκυδίδης,Ιστοριών Β΄§40 , Επιτάφιος του Περικλέους.
“Και αν η εξουσία – που τη συμφέρει να έχει παθητικούς και αδιάφορους υπηκόους – σας πεί ότι έτσι κάνοντας δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς πολίτες, αποδείξτε της ότι ο καλός πολίτης είναι μόνον ο ελεύθερος πολίτης. Και θυμίστε της ότι ο Περικλής είχε πεί στον Επιτάφιο: όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του είναι όχι φιλήσυχος, αλλά άχρηστος, «αχρείος» πολίτης.”
Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα του συνταγματολόγου Αρ. Μάνεση στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης πριν από την αποπομπή του από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου του 1967.
Όλοι εμείς,που θεωρούμαστε πολιτιστικοί κληρονόμοι αυτών των ανθρώπων που από παλιά έζησαν σ’ αυτά τα χώματα,γνωρίζουμε πολύ καλά τί σημαίνει ενεργός πολίτης.Κι αν καμιά φορά χαλαρώνουμε και το ξεχνάμε,φροντίζει η ίδια η ροή της Ιστορίας και μας το υπενθυμίζει,συνήθως με βίαιο τρόπο.
Κι έτσι μας ξένισε η εισδοχή,τις δύο τελευταίες δεκαετίες,στην καθημερινότητά μας του καινούργιου όρου “πολιτειότητα”.
Στα ελληνικά ειδικότερα,ο όρος αυτός είναι μετάφραση από το ξενόγλωσσο “citizenship” στα αγγλικά ή “citoyennete΄ “ στα γαλλικά,ο οποίος στην αρχή,με αρκετή αμηχανία και αδεξιότητα ομολογώ,ταυτίστηκε με τον όρο “ιθαγένεια” . Στην πορεία έγινε σαφές ότι η ταύτιση αυτή δεν απέδιδε ικανοποιητικά το περιεχόμενο του όρου κι έτσι επινοήθηκε ο νεολογισμός “πολιτειότητα”.
Ποια ήταν όμως η ανάγκη που οδήγησε σε αυτήν την επινόηση;
Είναι γνωστό ότι η έννοια της “ιδιότητας του πολίτη”,μετά τους αρχαίους Έλληνες,επανήλθε στον δυτικό κόσμο με τον Διαφωτισμό και τις φιλελεύθερες αστικές επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα,αποτέλεσμα των οποίων ήταν η γένεση της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.Μια έννοια αρκετά ασαφής ώστε η ερμηνεία της να προκαλέσει και να εξακολουθεί να προκαλεί, πληθώρα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων,τόσο μεταξύ των ειδικών επιστημόνων(πολιτειολόγων,κοινωνιολόγων κλπ) όσο και μέσα στην κοινωνία γενικότερα.Η ιδιότητα του πολίτη,η πολιτειότητα δλδ,εμπεριέχει δικαιώματα και υποχρεώσεις και προσδιορίζει τη σχέση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο,του πολίτη με τους θεσμούς.Ποια είναι,όμως,αυτά τα δικαιώματα και αυτές οι υποχρεώσεις και μέχρι ποιο βαθμό είναι δεσμευτικά και μη ανατρέψιμα είναι ζητούμενο.
Για να δώσω μία διάσταση των προβλημάτων και των αντιφάσεων που προκύπτουν από αυτή τη συζήτηση,θα παραθέσω ένα απόσπασμα,που μιλά για μια ομάδα πολιτών και την πολιτειότητά τους,από το οποίο όμως μπορούμε να αντλήσουμε γενικότερα συμπεράσματα.Μιλώ για τους ψυχικά ασθενείς.
Θα σας διαβάσω μια μόνο παράγραφο από ένα άρθρο,που συνέγραψαν τον Απρίλιο του 2010 , οι καθηγητές Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου της Οττάβας,Amelie Perron και Dave Holmes για το περιοδικό Santé Mentale.Το άρθρο επιγράφεται “Η πολιτειότητα των ψυχικώς ασθενών”.
Η μετάφραση είναι δική μου,οπότε θα μου συγχωρήσετε τους πιθανούς σολοικισμούς,η ουσία όμως δεν αλλάζει:
“Οι τρέχουσες αντιλήψεις για την πολιτειότητα επικεντρώνονται στην λογική και στην πλήρη νοητική ικανότητα.Υποθέτουν μία ηθική διάσταση της έκφρασης της πολιτειότητας μέσω ορισμένων δράσεων και διαθέσεων.Η ύπαρξη αυτών των χαρακτηριστικών συνιστά το στοιχείο κλειδί του υπόβαθρου της πολιτειότητας,πράγμα που σημαίνει ότι η απουσία τους είναι προβληματική.Όμως τέτοια απουσία συχνά αποδίδεται σε ορισμένες περιθωριοποιημένες ομάδες,όπως οι ψυχικά ασθενείς.Η ηθική διάσταση ελλείπει λοιπόν από αυτούς που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να στρατευθούν,να συμμετέχουν,να επιλέγουν,να εκφράζονται και να αναλαμβάνουν ευθύνες,εν ολίγοις να συγκροτούνται ως δρώντες πολίτες.”
Θα μου πείτε,ναι,μιλάνε για τους ψυχικά ασθενείς.Όμως προσέξτε εκείνο το “δεν μπορούν”.Δεν είναι μόνο οι ψυχικά ασθενείς.Μέχρι πρόσφατα ξέραμε ότι είναι και οι Ρομά,είναι και οι χρήστες τοξικών ουσιών.Όσο όμως βαθαίνει η κοινωνικοοικονομική κρίση,την οποία βιώνουμε,όλο και περισσότερες κοινωνικές ομάδες περιέρχονται σε αυτήν την κατάσταση:την κατάσταση του περιθωρίου με την ελλείπουσα ηθική διάσταση της πολιτειότητας.Την κατάσταση τού “δεν μπορούν” να συγκροτηθούν ως δρώντες πολίτες.Οι μακροχρόνια άνεργοι με το μηδενικό εισόδημα,οι ανασφάλιστοι,οι νεόπτωχοι,οι κινδυνεύοντες να γίνουν νεόπτωχοι.Όλοι αυτοί δεν μπορούν να στρατεύονται,να επιλέγουν,να εκφράζονται,να αναλάμβανουν ευθύνες.Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να συμμετέχουν -αλλά κι αυτό όχι σύμφωνα με την επίσημη αντίληψη περί πολιτειότητας.
Όπως καταλαβαίνετε δεν αναφερόμαστε πια σε περιθωριοποιημένες ομάδες αλλά μάλλον στην πλειοψηφία της κοινωνίας.
Και το ερώτημα αναδύεται από μόνο του:Για ποια πολιτειότητα μιλάμε;
Εδώ πρέπει να θέσουμε και ένα άλλο ερώτημα:Τί ήταν αυτό που προκάλεσε όλες αυτές τις δράσεις της Ε.Ε. για την πολιτειότητα,όπως η σημερινή αλλά όπως και η δυναμική εισαγωγή της στην διδασκαλία στην εκπαίδευση;
Αν κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή θα διαπιστώσουμε ότι η ανάγκη για ενεργή πολιτειότητα ανέκυψε μετά τη συνθήκη του Μάαστριχτ.Με αυτή τη συνθήκη
επικράτησε ένας τύπος ‘οικονομικής ευρωπαϊκής υπηκοότητας’ (economy based citizenship) με έμφαση στη νομική διάσταση των δικαιωμάτων στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης της ενιαίας εσωτερικής αγοράς.Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιουργήθηκε ένα “δημοκρατικό έλλειμμα”,το οποίο επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί στις επόμενες ευρωπαϊκές συνθήκες (Άμστερνταμ και Λισσαβόνας).Ο τρόπος αντιμετώπισης δεν ήταν η άρση των αιτίων που το προκάλεσαν-κάποιων οικονομικών όρων της συνθήκης δηλαδή- αλλά η τόνωση της ενεργής πολιτειότητας.Έτσι βρισκόμαστε μπροστά στην σκληρή αντίφαση,από τη μια οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να δημιουργούν ένα σοβαρό πρόβλημα,ένα δημοκρατικό έλλειμμα,και από την άλλη να μετακυλίουν την επίλυσή του στις πλάτες των απλών πολιτών.
Αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα,σε συνδυασμό με την λεγόμενη παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, μετουσιώθηκε σε μια βαθειά κοινωνικοοικονομική κρίση.Μια κρίση η οποία μετάλλαξε μια απ’ της θεμελιώδεις αξίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης,την πολιτειότητα,σ’ένα αδειανό πουκάμισο,ένα κούφιο κέλυφος.
Εμείς στο Κοινωνικό Ιατρείο Καλαμάτας αντιλαμβανόμαστε την πολιτειότητα με διαφορετικό τρόπο.Καταρχήν θεωρούμε ότι ο όρος “ενεργή πολιτειότητα” είναι ύποπτος και οδηγεί σε κοινωνικούς διαχωρισμούς.Διότι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πώς ορίζεται η “μη ενεργή πολιτειότητα”.Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πιο σαφείς:ή είσαι πολίτης ή είσαι άχρηστος.Σήμερα όμως μαθαίνουμε ότι μπορείς να είσαι πολίτης ενεργός ή πολίτης μη ενεργός.
Είμαστε άνθρωποι άρα εκ φύσεως ανήκουμε σε μια κοινωνία,επομένως είμαστε κατά Αριστοτέλη “πολιτικά ζώα”.Η ευημερία μας συναρτάται άμεσα με την ευημερία της κοινωνίας μας.Η ευημερία αυτή δεν είναι άθροισμα ατομικών ευημεριών αλλά δυναμική συνάρτηση αυτών των ευημεριών.Αν μια κοινωνία αριθμεί εκατό άτομα εκ των οποίων τα εβδομήντα ευημερούν και τα τριάντα όχι,τότε δεν ευημερεί ως κοινωνία.Πρέπει οι εβδομήντα να στηρίξουν τους τριάντα ώστε να οδηγηθούν κι αυτοί σε θετική πορεία για να θεωρηθεί ότι τείνει προς την κοινωνική ευημερία.Οι κοινωνικές σχέσεις επομένως δεν πρέπει να είναι κάθετα ιεραρχικές αλλά οριζόντια στηριχτικές.Αυτό το ονομάζουμε κοινωνική αλληλεγγύη.Η αριστεία για μας δεν είναι μέσο προσωπικής προβολής και επιβολής αλλά κοινωνικό αγαθό που προσφέρεται για την βελτίωση της ζωής του συνόλου.Πολίτης είναι ο συμμετέχων πολίτης. “Ενεργός πολίτης” είναι ένας άτοπος πλεονασμός.
Αλλά ας σας παρουσιάσω το Κοινωνικό Ιατρείο Καλαμάτας,εκ μέρους του οποίου μιλώ.Είμαστε ένα αυτοδιαχειριζόμενο κοινωνικό δίκτυο αποτελούμενο από περίπου διακόσιους ενεργούς εθελοντές και πενήντα συνεργαζόμενα ιατρεία.Δεν έχουμε ιεραρχίες και αρχηγούς ούτε προϊσταμένους και υφισταμένους.Ο καθένας συνεισφέρει ανάλογα με τις ικανότητες και τις δυνατότητές του.Οι οικονομικοί μας πόροι προέρχονται από τις εισφορές των μελών μας , από εκδηλώσεις που πραγματοποιούμε γι αυτόν τον σκοπό,από δωρεές της ευρύτερης κοινωνίας της πόλης μας καθώς και από δωρεές ανάλογων με μας συλλογικοτήτων απ’ όλη την Ευρώπη.Βάσει του καταστατικού μας δεν έχουμε καμιά οικονομική σχέση με κανέναν επίσημο θεσμό είτε αυτό λέγεται κυβέρνηση είτε τοπική αυτοδιοίκηση είτε ακόμα και ΜΗ.ΚΥ.Ο.
Συλλέγουμε φάρμακα από δωρεές συμπολιτών μας.Αυτή τη στιγμή υπάρχουν συλλογικότητες σε όλη την Ευρώπη (Γερμανία,Ελβετία,Αγγλία,Γαλλία) οι οποίες συλλέγουν φάρμακα και μας τα αποστέλλουν.Τα μόνα φάρμακα που αγοράζουμε είναι τα εμβόλια για τα παιδιά.Και,πιστέψτε με,δεν είναι αξιοκαταφρόνητη δαπάνη.
Συμμετέχουμε σ’ ένα δίκτυο περίπου εβδομήντα κοινωνικών ιατρείων σε όλη την Ελλάδα,τα οποία είναι όπως κι εμείς αυτοδιαχειριζόμενα και με τα οποία αλληλοϋποστηριζόμαστε,ανταλλάσσουμε απόψεις,φάρμακα και ιατρικά υλικά,ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες.
Διαθέτουμε ένα παθολογικό ιατρείο,ένα παιδιατρικό,ένα πλήρως εξοπλισμένο οδοντιατρείο,ένα επαρκές φαρμακείο και βέβαια μια γραμματεία που συντονίζει όλα αυτά.Όλ’ αυτά στελεχώνονται από εθελοντές,γιατρούς και μη,οι οποίοι προσφέρουν ανιδιοτελώς την εργασία τους.
Σκοπός μας δεν είναι μόνο η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε όσους δεν καλύπτει το εθνικό σύστημα υγείας ή σε όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να λάβουν υγειονομική περίθαλψη αλλά και η ενεργοποίηση της κοινωνικής τους συνείδησης ώστε να κατανοήσουν τις αιτίες,που τους οδήγησαν στην τωρινή τους κατάσταση,όπως και ότι ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουν από αυτήν είναι η συμμετοχή σε αυτοοργανωνόμενες,αυτοδιαχειριζόμενες συλλογικότητες κοινωνικής αλληλεγγύης.
Και αυτές οι συλλογικότητες δεν είναι αναγκαίο να είναι ομάδες κοινωνικής προσφοράς,όπως το Κοινωνικό Ιατρείο ή το Κοινωνικό Φροντιστήριο,αλλά και παραγωγικές συλλογικότητες,όπως η ΒΙΟ.ΜΕ. , που σκοπό δεν έχουν το διαρκώς αυξανόμενο κέρδος και τις επενδύσεις αλλά την παραγωγή αγαθών,τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την αξιοπρεπή διαβίωση.
Γιατί,για να το συνδέσω με τα προηγούμενα,μπορεί το υπάρχον κοινωνικό και οικονομικό πλάισιο,όπως το διαμορφώνουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί,να τους αφαιρεί την δυνατότητα να στρατεύονται,να επιλέγουν,να εκφράζονται,να αναλαμβάνουν ευθύνες,δεν μπορεί όμως να τους αφαιρέσει τη δυνατότητα της συμμετοχής.Της συμμετοχής όχι όπως την αντιλαμβάνεται το θεσμικό πλαίσιο,δηλαδή την φοροδοτική και εισφοροδοτική δυνατότητα αλλά της συμμετοχής ως κοινωνική δράση.
Το Κοινωνικό Ιατρείο,παρέχοντας πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας σε περίπου έξι χιλιάδες συμπολίτες μας,δεν ασκεί πράξη φιλανθρωπίας αλλά προσπαθεί να ενεργοποιήσει τα συμμετοχικά αντανακλαστικά της κοινωνίας μας.
Για μας η υγεία,όπως και η παιδεία δεν είναι ανταλλάξιμα αγαθά αλλά ατομικά δικαιώματα.Το ορίζει άλλωστε το Σύνταγμά μας.Το θεσμικό πλαίσιο,όμως,που διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια,τα αντιμετωπίζει σαν περιττά βαρίδια της οικονομικής ανάπτυξης.
Η Ε.Ε. προτιμά να σπαταλά λεφτά μέσω των ΕΣΠΑ,χρηματοδοτώντας Ο.Τ.Α.ή αμφιβόλου ποιότητας ΜΗ.ΚΥ.Ο. για τη δημιουργία πρόσκαιρων δομών παροχής κοινωνικών ή υγειονομικών υπηρεσιών,παρά να χρηματοδοτεί εθνικά συστήματα υγείας ή μόνιμες κοινωνικές υπηρεσίες.Τα σχολεία μας είναι γεμάτα αναπληρωτές εκπαιδευτικούς και εργαζόμενους σε κοινωφελή προγράμματα χρηματοδοτούμενα από ΕΣΠΑ.Τα παιδιά μας δηλαδή πηγαίνουν σε σχολεία που κάθε χρόνο αλλάζουν μορφή,με κακοπληρωμένους εκπαιδευτικούς,με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα της παρεχομένης εκπαίδευσης.Χρηματοδοτούνται προγράμματα υποτιθέμενης επαγγελματικής κατάρτισης,με μόνο σκοπό την μη προσμέτρηση των καταρτιζομένων στους καταλόγους ανέργων.
Όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις,δεν μιλάμε πια για εργατικό δυναμικό αλλά για πρεκαριάτο,μια δεξαμενή,δηλαδή,εργασιακά επισφαλούς εργατικού δυναμικού,του οποίου οι δεξιότητες,οι ικανότητες και η κατάρτιση δεν έχουν σημασία και το οποίο παλεύει απλώς για την επιβίωση.
Όλα αυτά οδηγούν βεβαίως στη διάλυση του κοινωνικού ιστού.Καμία ενεργή πολιτειότητα με σκοπό την ανάπτυξη δεν μπορεί να λειτουργήσει με τέτοιες κοινωνικές συνθήκες.Ακόμα και τα περίφημα start-ups και οι νεοφυείς επιχειρήσεις,που προωθούνται μέσα από αυτό το κοινωνικά χρεωκοπημένο μοντέλο,δεν προσφέρουν κανένα κοινωνικό όφελος.Οφελούνται μόνον οι επιχειρηματίες που τα πραγματοποιούν.
Για μας η ανάπτυξη σκοπό έχει την κοινωνική ευημερία όπως την ορίσαμε προηγουμένως.Και κοινωνική ευημερία δεν νοείται χωρίς κοινωνική συνοχή.Γι αυτό η πρότασή μας και ο αγώνας μας στοχεύουν στην ανασύσταση και στη διατήρηση αυτής της κοινωνικής συνοχής.Και αυτό,στις παρούσες συνθήκες,μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την αυτοοργάνωση,την αυτοδιαχείρηση και την κοινωνική αλληελεγγύη.
Διαφορετικά το μέλλον τόσο το δικό μας όσο και των επερχόμενων γενεών προβλέπεται ζοφερό.
Ευχαριστώ.
Στις συνθήκες που καλείται να αντιμετωπίσει η Ελληνική Κοινωνία μετά το φούντωμα της οικονομικής κρίσης, αναπτύχθηκε το κίνημα αλληλεγγύης το οποίο εκπροσωπούμε.
Την Πέμεπτη 17/3/2016 το Δ.Σ. και πλήθος εθελοντών του Κοινωνικού Ιατρείου παρέστησαν στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Καλαμάτας,όπου και συζητήθηκε η παραχώρηση του κτιρίου της παλιάς νοσηλευτικής σχολής,στο οποίο στεγάζεται το Κ.Ι.Α. , στην Δ.Ε.Υ.Α.Κ.
ΔΙΚΤΥΟ ΙΑΤΡΕΙΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 